Flexible Deltas

Hoe kan een deltagebied zoals Zeeland zich aanpassen aan zeespiegelstijging en periodes van extreme droogte en neerslag? Deze vraag staat centraal in het project Flexible Deltas. Dit icoonproject gaat op zoek naar nieuwe perspectieven voor de inrichting van land-waterovergangen. Daar liggen drie redenen aan ten grondslag.

Ten eerste is de huidige manier van waterveiligheid op de lange termijn niet houdbaar, aangezien de bodem van de polders zal blijven dalen terwijl de zeespiegel stijgt. Vervolgens versterkt de klimaatverandering bestaande problemen in de dijkzone, zoals het herstel van natuurwaarden en de beschikbaarheid van zoet water in lager liggende polders. Ten slotte zijn er niet alleen nieuwe, op natuurlijke basis gestoelde technieken nodig voor ontwerp en onderhoud, maar ook sociale, economische en wettelijke transities. Dat ook in dit project gekozen wordt voor een transdisciplinaire benadering wekt geen verbazing.

Centraal staan de waterkerende landschappen, een concept dat al veel is onderzocht. Projectleider en lector Teun Terpstra (HZ) onderscheidt drie typen waterkerende landschappen: binnendijks als wisselpolders (zie kader), als voorlanden die buitendijks liggen en eilanden in de zee zelf.

Die laatste dempen de getijslag wanneer ze in het estuarium aangelegd worden en zorgen daarmee voor een afname van hoge waterstanden en een toename van de waterveiligheid. Volgens Terpstra kan je met de drie waterkerende landschappen ter plaatse kiezen voor de optimale oplossing. “Niet overal is er voldoende ruimte om dijken traditioneel te blijven versterken en constructieve oplossingen zijn duur en moeilijk aanpasbaar in de toekomst. De toekomstige waterveiligheid is daarom een ruimtelijk vraagstuk waarbij we idealiter gebruikmaken van natuurlijke processen die ons helpen de waterveiligheid te vergroten en de natuur te versterken. Door verschillende typen waterkerende landschappen te onderzoeken is er een grotere kans dat je ergens een van deze technieken kunt toepassen.” De drie concepten zijn ook goed te onderzoeken en modelleren, waardoor ze met elkaar kunnen worden vergeleken. “We kunnen dan een scan maken om te zien wat waar werkt en wat de juridische en beleidsaspecten zijn.”

De HZ zal onderzoeken of met wisselpolders en voorlanden de wettelijke normen voor waterveiligheid worden gehaald en of dat uiteindelijk goedkoper is dan via de traditionele manier van dijkversterkingen. Waar de eilanden precies in de Westerschelde moeten komen te liggen om het gewenste effect te bereiken weet Terpstra nog niet. “Modelstudies kunnen daarvoor de eerste aanwijzingen opleveren. Het lijkt erop dat de vaargeul de beste optie is wat uiteraard weer gevolgen heeft voor de scheepvaart.” Het uiteindelijke doel is om voor elk type een praktijksituatie op te zetten waar het waterkerende landschap daadwerkelijk vorm zal krijgen. Voor de wisselpolder en een eventueel eiland is de Westerschelde de meest geschikte locatie en in de Oosterschelde kunnen voorlanden met behulp van zandsuppleties worden aangelegd. Dat laatste wordt ingegeven door het besef dat de Oosterscheldekering haar werking verliest wanneer de zeespiegel blijft stijgen. “Als het waterpeil stijgt zal de kering steeds vaker gesloten moeten worden, totdat je in een situatie komt waarbij ze permanent gesloten is,” concludeert Terpstra. “Wil je de Oosterschelde open houden, dan zal er gezocht moeten worden naar manieren om de kust veilig te houden.”

Terpstra beseft dat de concepten over waterveiligheid die het project Flexible Deltass onderzoekt behoorlijk ingrijpend zijn. “We stellen vragen die nu niet aan de orde zijn, maar in de toekomst wel. We gaan daar het gesprek over voeren. Niet alleen met alle actoren, maar ook met partijen diep in de haarvaten van de samenleving.”

De meeste uitdaging zit volgens Terpstra in de juridische kant en governance van de drie waterkerende landschappen. “De ideale uitkomst van dit project is wat mij betreft een uitgewerkt plan om ergens in de delta een pilot te starten met elk van deze technieken. En dan is het wat betreft de uitvoering ‘out of our hands’. Dan kan de samenleving er verder mee aan de slag. Uiteraard gaan wij door met verder onderzoek naar dit soort oplossingen.”