Zingeving: de kracht achter de weerbaarheid van hulpverleners?
Sterre Hoenderop, docent pedagogiek en onderzoeker, heeft een van de 24 promotiebeurzen ontvangen die de NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) tweejaarlijks uitreikt. Sterre zal de komende jaren onderzoek doen naar hoe zingeving in het werk de weerbaarheid van studenten en startende professionals in de jeugdhulpverlening beïnvloedt. Vervolgens zal ze met een werkgroep een onderwijsinterventie ontwerpen om die weerbaarheid te versterken.
Petra de Nooijer, redacteur HZ Discovery
Het onderwerp voor haar promotie-onderzoek kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Twee jaar van haar middelbareschooltijd bracht Sterre door op het United World College in India - een onderwijsinstelling met als uitgangspunt dat onderwijs de enige manier is om een wereld met vrede te creëren. Tijdens haar vrijwilligerswerk in Indiase kindertehuizen zag ze hoe een eenvoudige handeling, haar aanwezigheid of het simpelweg samen spelen een sprankje meer geluk bracht in de levens van de - veelal gehandicapte - kinderen.
'Onderzoekers moet je het vertrouwen geven en voldoende lucht om zich te ontwikkelen'
Dat ze jaren later een eigen praktijk had voor opvoedondersteuning en ze zich specialiseerde in psychomotorische kindertherapie mag dan ook geen verrassing heten. Toen ze zelf moeder werd stapte ze over op een baan als ambulant hulpverlener. Ze zag veel complexe conflictsituaties in gezinnen, zoals echtscheidingen. “Dat was heftig”, vertelt ze openhartig, “want hoe blijf je staande als hulpverlener wanneer je nauwelijks invloed hebt op de omstandigheden? En de dingen die we deden; soms hielpen ze, soms ook niet.”
Graag willen weten én met theorie onderbouwen wat nu wel werkt en wat niet, het werd Sterres drijfveer. Die vraag werd alleen maar relevanter, zeker in een jeugdzorg, waar ze zag dat er sinds 2015 met de overheveling naar de gemeenten veel is misgegaan. “Er ontstonden wachtlijsten en de coronapandemie deed er nog een schepje bovenop. De professionals in de jeugdzorg kwamen enorm onder druk te staan en dat is nog steeds zo.”
Persoonlijke verhaal
In 2020 ging Sterre als docent aan de slag bij de HZ. Na het afronden van alle benodigde cursussen om goed beslagen ten ijs te komen, zocht ze steeds weer naar een nieuwe uitdaging. Die terugkerende vraag wat werkt en wat niet had zich inmiddels verder ontwikkeld. “In het hele sociale werkveld zien we veel (beginnende) professionals binnen twee jaar uitvallen met een burn-out. Wat kan zorgen dat deze hulpverleners zich staande houden?” Op basis van resultaten van onderzoek onder verpleegkundigen en leerkrachten heeft Sterre een hypothese gevormd: als je al vanaf de opleiding aandacht geeft aan drijfveren en zingeving, geef je professionals een stevige basis mee in het werkveld. “Veel mensen hebben een persoonlijk verhaal als het gaat om waarom ze het werk doen. In dat persoonlijke verhaal zit hun drijfveer, dat waar ze energie uithalen. Dat maakt dat ze het werk kunnen volhouden”.
‘Sense of coherence’
Zingeving wordt in het Nederlands vaak geassocieerd met spirituele of religieuze zaken. Sterre nuanceert dat: “Ja, er zit ook zeker een spirituele laag in dat begrip, we moeten ook zeker niet doen alsof die er niet is. Maar uiteindelijk gaat het om betekenis; in het Engels is het simpelweg ‘meaning’.” In de formele definitie gaat zingeving om het ontwikkelen van je competenties vanuit je innerlijke waarde en daarbij de ruimte hebben om besluiten te nemen die in lijn zijn met je persoonlijke doelen. Volgens Sterre is onderdeel uitmaken van een groter geheel een belangrijk aspect van zingeving in werk: “Cruciaal is een ‘sense of coherence’, het gevoel dat er een logische samenhang is in de verschillende aspecten van jouw leven. Zo moet je zingeving zien: als een bron waar je kracht uit haalt.”
'Wanneer je tegenslag tegenkomt, dan ontwikkel je vaardigheden die jou weerbaar maken'
Dit is de basis geworden voor haar promotieonderzoek, dat zal bestaan uit vier deelstudies. De eerste deelstudie is een literatuurverkenning. Haar tweede deelstudie gaat over hoe studenten en professionals in de jeugdhulpverlening weerbaarheid en zingeving ervaren in hun stage of werk. Weerbaarheid is een breed en gelaagd begrip, legt Sterre uit: “Vaak wordt weerbaarheid gezien als iets dat je hebt of niet, maar het is in feite een heel dynamisch concept. Je ervaart het, het is een proces van terugveren, aanpassen en coping op een moment van tegenslag, dat gevoed of belemmerd wordt door de omgeving. En het gaat er niet alleen om of je je staande houdt in een fase met chronische stress, het gaat ook om het ervaren van persoonlijke groei. Kortgezegd: wanneer je tegenslag tegenkomt, dan ontwikkel je de vaardigheden die jou weerbaar maken.” In de derde deelstudie verricht Sterre een participatief, ontwerpgericht onderzoek om samen met een werkgroep een onderwijsinterventie te ontwikkelen op basis van de eerste twee deelstudies. In de vierde en laatste deelstudie bestudeert ze het effect van deze onderwijsinterventie.
Theorie en praktijk
“Vanuit twee perspectieven kan ik een met theorie onderbouwde onderwijsinterventie ontwikkelen én onderzoeken of deze werkt.” En zo komen theorie en praktijk weer samen. Én komt Sterres drijfveer naadloos terug in haar werk.
Nu de aanvraag voor de NWO-beurs een positieve uitkomst heeft, kan Sterre officieel aan de slag. Sterre is niet alleen het NWO dankbaar voor deze kans. Ook met de steun vanuit de HZ en haar directe collega’s is ze heel blij.
Vanuit de HZ zullen lectoren Patrick van Schaik en Olaf Timmermans de komende jaren Sterre als copromotor begeleiden bij haar onderzoek. Vanuit de Universiteit voor Humanistiek zal Gaby Jacobs als promotor optreden.